Tüp Bebek Tedavisinde Kullanılan İlaçlar

Tüp bebek tedavisinde hormonlar ve destekleyici ilaçlar kritik rol oynar. Bu yazıda iğnelerden haplara kadar tüm ilaçlar, uygulama şekilleri ve olası yan etkileri detaylı şekilde ele alınmaktadır.

Tüp Bebek Tedavisinde Kullanılan İğneler

Tüp bebek tedavisinde kullanılan ilaçlar, kadının yumurtalıklarının kontrollü şekilde uyarılması, döngünün yönetilmesi ve embriyonun rahme tutunmasının desteklenmesi gibi birçok aşamada önemli rol oynar. Bu ilaçların çoğu cilt altına (subkutan) uygulanır ve genellikle göbek çevresine enjekte edilir. Tedavi planına göre enjeksiyonlar, spreyler ve tablet formları da kullanılabilir.

1. GnRH Agonistleri

GnRH agonistleri, hipofiz bezinden LH ve FSH hormonlarının kontrolsüz salımını baskılayarak yumurtalıkların senkronize ve kontrollü şekilde uyarılmasına yardımcı olur. Başlangıçta kısa süreli bir hormon salınımı tetikler, ardından bu hormonların baskılanması sağlanır.

En sık kullanılan GnRH agonisti leuprolid asetattır. Genellikle bir önceki ayın 21. gününde tek doz uygulanır. Adet başladıktan sonra doz azaltılarak yumurtalık uyarımı tamamlanana kadar kullanılır. Bazı durumlarda ovulasyon tetiklemesi amacıyla da tercih edilir.

Alternatif olarak kullanılan bir diğer form nafarelin asetattır. Sprey formunda günde iki kez burundan uygulanır.

2. GnRH Antagonistleri

GnRH antagonistleri, agonistlerin aksine döngünün daha ileri bir evresinde başlanır ve FSH ve LH salımını hızlı bir şekilde baskılar. Bu sayede erken yumurtlama (LH pikleri) engellenir. Bu ilaçların avantajı, tedavi süresinin daha kısa olması ve daha az enjeksiyon gerektirmesidir.

3. Gonadotropinler (FSH ve LH)

Tüp bebek tedavisinin temel bileşenlerinden biri olan gonadotropin ilaçlar, yumurtalıkları doğrudan uyararak birden fazla yumurta gelişimini teşvik eder. Foliküllerin gelişimi ultrason ve hormon testleriyle takip edilir.

Gonadotropinler şu formlarda olabilir:

• Rekombinant (genetik mühendislikle üretilmiş)
• Üriner (idrar kaynaklı, saflaştırılmış)
• Yalnızca FSH içeren ya da FSH + LH kombinasyonu

Bu ilaçlar çoğunlukla hazır dolum enjeksiyon kalemleri şeklinde sunulur. Gerekli dozlar hastanın yaşı, yumurtalık rezervi ve önceki tedavi yanıtlarına göre kişiselleştirilir. Uygulama süresi genellikle 7–10 gün arasındadır.

4. hCG (İnsan Koryonik Gonadotropin)

hCG, yumurtaların son olgunlaşmasını ve yumurtlamayı başlatmak için kullanılan hormondur. Yapı olarak LH’ye benzediği için aynı etkiyi gösterir. Aynı zamanda yumurta toplama sonrası progesteron üretimini de destekler.

hCG uygulaması sonrası 36–40 saat içinde ovulasyon gerçekleşir. Bu nedenle yumurta toplama işlemi genellikle hCG’den 34–36 saat sonra planlanır. Dozaj genellikle 5.000, 6.500 veya 10.000 IU olarak tek seferde uygulanır.

Aşırı yanıt riski olan hastalarda OHSS’yi (Ovaryan Hiperstimülasyon Sendromu) önlemek için hCG dozu düşürülebilir. Ayrıca hCG enjeksiyonu sonrası en az 10 gün boyunca gebelik testi yapılmamalıdır; çünkü enjeksiyonla verilen hormon, yanıltıcı pozitif sonuçlara yol açabilir.

Ağızdan Kullanılan Tüp Bebek İlaçları

Tüp bebek tedavisinde bazı ilaçlar enjeksiyon yerine ağız yoluyla veya lokal uygulamalarla da kullanılabilir. Bu ilaçlar genellikle tedaviye destekleyici amaçla kullanılır.

1. Klomifen Sitrat

Yumurtalıkların uyarılmasını sağlayarak birden fazla yumurta gelişimini teşvik eder. Genellikle adetin 2. veya 3. günü başlanır ve 5 gün boyunca kullanılır.

2. Aromataz İnhibitörleri (Letrozol)

Östrojen üretimini azaltarak yumurtalıkların uyarılmasını sağlar. Letrozol, bazı kanser geçmişi olan hastalarda klomifen yerine tercih edilir.

3. Östrojen

Ağızdan tablet veya cilde yapıştırılan bant formunda kullanılabilir. Rahim iç zarının kalınlaşmasını destekleyerek embriyonun tutunabileceği sağlıklı bir ortam hazırlar.

4. Progesteron

Embriyonun rahme tutunması ve gebeliğin sürdürülmesi için en kritik hormondur. Tüp bebek tedavisinde doğal progesteron üretimi baskılanabildiği için dışarıdan takviye zorunludur. Uygulama yolları:

• Ağızdan tablet
• Kas içine enjeksiyon (kalça)
• Cilt altı (göbek çevresi)
• Vajinal jel veya kapsül

Tüp Bebekte Kullanılan İlaçların Olası Yan Etkileri ve Riskleri

1. Yumurtalık Aşırı Uyarılma Sendromu (OHSS)

Yumurtalıkların ilaçlara aşırı yanıt vermesi sonucu ortaya çıkar. Hafif formu tüp bebek tedavilerinin %10 ila %20'sinde görülür, genellikle kendiliğinden düzelir, ancak şiddetli OHSS hastaneye yatış gerektirebilir. Semptomlar arasında karın şişliği, bulantı, ani kilo artışı, nefes darlığı ve kan pıhtısı riski bulunur. Durum geçicidir ve genellikle sadece bir veya iki hafta sürer.

2. Çoğul Gebelik

Birden fazla embriyo transferi veya çok sayıda yumurta gelişimi sonucunda oluşabilir. Çoğul gebelik olasılığı, kullanılan ilacının türüne, büyüyen folikül sayısına ve yaşa bağlıdır. Klomifen sitrat kullanıldığında gebeliklerin %8’i, gonadotropinler kullanıldığında ve rahim içi aşılama (IUI) yapıldığında, gebeliklerin %30'u oranında çoğul gebelik görülebilir; bu durum doğal gebeliklerde yalnızca %1 ila %2 oranında görülmektedir. Tek embriyo transferi ile çoğul gebelik riski %3’tür. Çoğul gebelikler düşük, erken doğum, gebelik zehirlenmesi gibi riskleri artırabilir. 

3. Dış Gebelik (Ektopik Gebelik)

Tüp dışında (genellikle fallop tüplerinde) gebelik oluşması durumudur. Dış gebelikler doğal gebeliklerin %1 ila %2'sinde görülürken; gonadotropin kullanılan kadınlarda bu oran biraz artar. Ancak bu artış klinik olarak önem arz etmemektedir. Tüp bebekte nadir görülmekle birlikte, erken tanı ve takip büyük önem taşır. Nadiren iç ve dış gebelik birlikte (heterotopik gebelik) gelişebilir ve dış gebeliğin alınması için cerrahi müdahale gerekebilir.

4. Over Torsiyonu

Aşırı büyümüş yumurtalığın kendi etrafında dönmesi durumudur. Şiddetli kasık ağrısı ile kendini gösterir. Acil cerrahi müdahale gerekebilir. Nadirdir (%2’den az görülür).

5. Lokal ve Sistemik Reaksiyonlar

• İğne yerinde kızarıklık, ağrı, morarma
• Baş ağrısı, meme hassasiyeti, ruh hali değişimleri
• Nadir olarak ilaca karşı alerjik reaksiyonlar
• Klomifen ve letrozol kullananlarda görme bulanıklığı, vajinal kuruluk gibi geçici yan etkiler

Yan etkiler genellikle geçici ve yönetilebilir düzeydedir. Her belirti için hekiminizle iletişimde olmanız önemlidir.

Sık Sorulan Sorular (SSS)

Tüp bebek tedavisinde kullanılan ilaçlar kansere sebep olur mu?

Hayır. Klomifen sitrat ve gonadotropinler gibi yumurtalık uyarıcı ilaçların, yumurtalık kanseri riskini artırmadığı uzun dönemli çalışmalarla gösterilmiştir. Aromataz inhibitörleriyle ilgili de benzer güvenlik verileri giderek artmaktadır.

Tüp bebek tedavisinde kullanılan ilaçlar bebekte sakatlık yapar mı?

Hayır. Yıllardır uygulanan tüp bebek tedavileri sonrasında fetüste ya da yenidoğanda yapısal veya genetik bir anormalliğin arttığına dair kanıt bulunmamaktadır.

Tüp bebek tedavisinde kullanılan ilaçlar kilo yapar mı?

Kullanılan hormonlar, özellikle gonadotropinler vücutta geçici ödem yaratabilir. Bu da bazı kadınlarda 1–3 kilo civarında geçici bir kilo artışına yol açabilir. İştah artışı da bazı hastalarda gözlenebilir.

Tüp bebek tedavisinde kullanılan ilaçlar yanlış saatte uygulanırsa ne olur?

İlaçların zamanlaması çok önemlidir. Özellikle yumurta çatlatma iğnesi belirlenen saatten çok saparsa, yumurta toplama işleminin başarısı riske girebilir. Dakikalık gecikmeler genellikle tolere edilir; ancak birkaç saatlik sapmalar hekime bildirilmelidir.

İğneler acıtır mı?

Çoğu enjeksiyon cilt altına (subkutan) uygulanır ve kullanılan iğneler çok incedir. Genellikle hafif bir batma hissi olur ama çoğu hasta zamanla uygulamaya alışır. Gerekirse buz uygulaması veya lokal kremle konfor artırılabilir.

İlaçlar ne kadar süreyle kullanılır?

Yumurtalık uyarımı için kullanılan ilaçlar genellikle 7–10 gün boyunca uygulanır. Progesteron gibi destekleyici ilaçlar ise transferden sonra gebelik testine kadar ve pozitifse birkaç hafta daha devam eder.

İlaçların dozları neden kişiden kişiye değişir?

Her kadının yumurtalık rezervi, yaşı, önceki tedavi geçmişi ve hormon profili farklıdır. Bu nedenle tedavi bireyselleştirilir ve ilaç dozları ultrason ve kan tahlilleriyle tedavi boyunca ayarlanır.