Erkekte İnfertilite (Kısırlık)

Erkeklerde kısırlık, sperm kalitesi, hareketliliği veya üretimindeki sorunlardan kaynaklanabilir. Nedenleri, tanı yöntemleri ve güncel tedavi seçenekleri bu yazıda açıklanmaktadır.

Erkek kısırlığı, dünya genelinde infertilite yaşayan çiftlerin yaklaşık yarısında etkili olan bir faktördür. Tek başına erkek kaynaklı infertilite %20–30, kadın faktörleriyle birlikte görülme oranı da %20–30’dur.

Erkek Yaşı ve Kısırlık İlişkisi

Erkeklerde yaş ilerledikçe sperm kalitesi düşebilir, ancak bu süreç kadınlardaki kadar erken başlamaz. 60'lı yaşlara kadar erkeklerin çoğunda çocuk sahibi olma potansiyeli devam eder. Yaşla birlikte:

Testislerde küçülme,
Sperm hareketliliği ve morfolojisinde bozulma,
Genetik anormallik riskinde artış

görülebilir.

Erkek Kısırlığının Nedenleri Nelerdir?

Varikosel: Skrotum damarlarında genişleme. Fizik muayene ile tespit edilir. Genellikle sol tarafta daha yaygındır ancak her iki tarafta da görülebilir. Kısırlığın yanı sıra bazen varikosel rahatsızlık hissine de yol açabilir. Kısırlık yaşayan erkekler için varikosel onarımı önerilebilir; ancak bu kararı androloji uzmanı verecektir. Çoğu varikosel hastasında kısırlık görülmez, ve varikoselle ilgili bir sorun yaşamaz.
Tıkanıklık: Travma, enfeksiyon veya ameliyat sonrası oluşan üreme yolu tıkanıkları görülebilir.
İlaçlar: Testosteron ve kemoterapi ajanları sperm üretimini olumsuz etkileyebilir. Çoğu erkek için testosteronu bırakmak, sperm üretiminin başlangıç seviyesine dönmesine olanak tanır. Ancak bazı erkekler kemoterapi sonrası sperm üretimini zamanla geri kazanamaz; bu nedenle kemoterapi alacak erkeklerin sperm dondurmayı düşünmeleri önemlidir.
Genetik faktörler: Bazı doğuştan gelen genetik sorunlar bireylerin kendilerini veya çocuklarını etkileyebilr.
Hormonal problemler: Endokrin bozukluklar doğurganlığı azaltabilir.
Ejakülasyon problemleri: Retrograd ejakülasyon ye da erektil disfonksiyon gibi durumlar kısırlık sebebi olabilir.
İdiopatik infertilite: Nedeni belirlenemeyen vakalar.

Erkekte Kısırlık Tanısı Nasıl Konur?

Detaylı tıbbi öykü ve fizik muayene
En az bir semen analizi (spermyogram)
Gerekirse hormon testleri, genetik testler ve ultrason

Semen Analizi (Spermyogram) Nedir?

Semen analizi ile:

Sperm sayısı
Hareketlilik
Şekil (morfoloji)
Hacim

gibi parametreler değerlendirilir.

Erkek Kısırlığında Önemli Terimler

Azospermi

Menide hiç sperm hücresi bulunmamasıdır. İnfertil erkeklerin %10'unda görülür.

Oligospermi

Mililitrede 15 milyonun altında sperm bulunması durumudur.

Astenospermi

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, sperm hücrelerinin en az %32'sinin A ve B sınıfında (hızlı ve düz bir çizgide hareket eden) olması gerekmektedir. Bu oranın altında kalması, doğal yolla gebelik sağlama şansını önemli ölçüde azaltır.

Teratospermi

Normal morfolojide sperm oranının düşük olmasıdır. Ancak tüm anormal spermler doğrudan doğurganlık kaybı anlamına gelmez.

Sperm Morfolojisinin Önemi

Sperm şekli hem doğal gebelik şansını hem de yardımcı üreme teknikleri (IVF, ICSI) başarısını etkileyebilir. Ancak anormal şekilli sperm bulunması her zaman gebelik oluşamayacağı anlamına gelmez.

Normal sperm hücresi, belirli bir boyutta (iğne ucu boyutundan daha küçük) düzgün, oval şekilli bir baş bölümüne sahip olan, sperm başının çoğunu kaplayan iyi tanımlanmış bir akrozomu bulunan, boyun, orta kısım veya kuyrukta görünür anormallik saptanmayan, sperm başında önemli sıvı damlacıkları bulunmayan spermdir.
Sperm şeklini değerlendirmek için sperm mikroskop altında incelenir ve anormal şekilli sperm yüzdesi rapor edilir. Sperm şekli farklı kriterler ile değerlendirilebilir. Kruger kriterleri katıdır ve küçük düzensizlikleri anormal olarak kabul eder. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) kriterleri daha esnektir ve daha az sayıda sperm anormal olarak sınıflandırılır. Hangi kriterlerin kullanıldığını bilmek önemlidir çünkü normal aralıklar farklılık gösterebilir.

Tüm erkeklerde anormal sperm ürettiminin olduğunu bilmek önemlidir ve "normal" bir semen örneğindeki sperm sayısının yarısına kadar anormal şekilli olabilir.

Anormal şekilli bir sperm yumurtayı dölleyebilir mi?

Evet, dölleyebilir. Anormal şekilli spermi olan bazı hastalar hamilelik oluşturmakta zorluk yaşamayabilir. Ancak, anormal şekilli sperm sayısının artması, çalışmalarda azalmış doğurganlık ile ilişkilendirilmiştir.

Sperm şeklinin neden önemli olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Anormal şekilli spermi olan hastalar genellikle hamilelik oluşturmakta daha fazla zorluk yaşar; ancak bu zorluğun sperm şeklinin kendisinden mi yoksa sperm veya semen ile ilgili diğer anormalliklerden mi kaynaklandığını kesin olarak söylenememektedir.

Sperm Kalitesini Artırmak İçin Neler Yapılabilir?

Tütün, alkol ve kafein tüketiminin azaltılması.Tütün ve türevleri sperm DNA'sına zarar verebilir; bu nedenle gebelik için çaba gösterirken bu maddelerden kaçınılmalıdır.
Sağlıklı ve dengeli beslenme
Antioksidan destekli multivitamin kullanımı (hekim önerisiyle). Diyet takviyeleri veya vitaminlerin sperm morfolojisini veya erkek doğurganlığını kesin olarak iyileştirdiği gösterilmemiştir. Ancak bazı hastalarda sperm sağlığını iyileştirme potansiyeli bulunması ve minimal risk nedeniyle günlük antioksidan içeren çoklu vitaminler önerilebilir.

Yaşam tarzı değişikliklerinin etkisi 3 ay sonra semen parametrelerine yansır.

Erkek Kısırlığında Tedavi Yöntemleri

Varikosel cerrahisi: Varikosel düzeltilerek sperm parametrelerinde iyileşme sağlanabilir.
Hormon tedavileri: Hormonal dengesizlikler ilaçlarla düzeltilebilir.
Üremeye yardımcı teknikler: IVF (tüp bebek), ICSI (mikroenjeksiyon) gibi yöntemler kullanılır.

İleri Tekniklerle Sperm Elde Etme Yöntemleri

Sperm örneği bulunamayan durumlarda cerrahi yöntemlerle sperm elde edilebilir:

Mikro-TESE: Testislerden mikroskopla sperm alınması
PESA: Epididimden iğne ile sperm aspirasyonu
TESA: Testisten iğne ile sperm aspirasyonu

Eğer olgun sperm bulunamazsa, gelişmemiş spermlerden (spermatid) mikroenjeksiyon yapılabilir (ROSI nedir?).

Doğru Değerlendirme ve Zamanında Müdahale Önemlidir

Erkekte infertilite modern tanı ve tedavi yöntemleri sayesinde büyük ölçüde yönetilebilir. Eğer düzenli ilişkiye rağmen gebelik oluşmuyorsa, erkenden uzman üroloji ve üreme tıbbı desteği almak başarı şansını artırır. Gelişen teknoloji ve kişiye özel planlamalarla, erkek kısırlığı artık aşılabilir bir engeldir.