Polikistik Over Sendromu (PKOS)

Polikistik Over Sendromu (PKOS), hormonal dengesizlikle seyreden ve kısırlık, adet düzensizliği, tüylenme gibi belirtilerle kendini gösteren yaygın bir endokrin bozukluktur. Tanı, tedavi ve yaşam tarzı önerileriyle detaylandırılmış kapsamlı rehber yazımız.

Polikistik Over Sendromu (PKOS) Nedir?

PKOS, üreme çağındaki kadınlarda en sık görülen endokrin hastalıklardan biridir. Yumurtalıklarda, kist benzeri çok sayıda küçük folikül gelişir ve androjen hormonlarında artış gözlenir. Bu durum hormonal dengenin bozulmasına, adet düzensizliğine ve kısırlığa yol açabilir.

PKOS Belirtileri Nelerdir?

• Yüzde ve vücutta aşırı tüylenme (hirsutizm)
• Erkek tipi saç dökülmesi
• Akne ve cilt problemleri
• Düzensiz adet döngüleri veya hiç adet görememe
• Yumurtlama bozukluğuna bağlı kısırlık
• Aşırı kilo veya obezite

PKOS Neden Olur?

Genetik yatkınlık, insülin direnci ve hormonal bozukluklar PKOS’un başlıca nedenlerindendir. Yüksek LH ve insülin seviyeleri yumurtalıklarda androjen üretimini artırır, bu da yumurtlamayı bozar. Yetersiz FSH salgısı, foliküllerin tam olgunlaşamamasına ve yumurtlamanın bozulmasına neden olarak kısırlığa yol açabilir. Sonuç olarak, olgunlaşmayan ve yumurtlayamamış foliküllerden oluşan birçok küçük kist, ultrason ile PKOS görünümünü oluşturur. Ancak PKOS'u olan tüm kadınlarda, bu görünümdeki yumurtalıklar olmayabilir.

Hormonal Dengesizlik ve Endometrial Riskler

PKOS’ta yumurtlama bozukluğu, yüksek östrojen ve yetersiz progesteron seviyelerine yol açar. Bu durum rahim içi tabakasında (endometriyum) kalınlaşmaya ve uzun vadede endometrial kanser riskinin artmasına neden olabilir.

PKOS Tanısı Nasıl Konulur?

Tıbbi öykü, fizik muayene ve kan testleri ile tanı konur. Hormon düzeyleri, yumurtalık yapısı ve klinik bulgular bir arada değerlendirilir. Tanıya göre tedavi hedefleri belirlenir: gebelik isteği, adet düzeni, cilt problemleri ya da uzun dönem sağlık risklerinin yönetimi gibi.

Ana hedef ne olursa olsun, kalp hastalığı ve endometrial kanser gibi uzun vadeli sağlık riskleri nedeniyle PKOS tedavi edilmelidir. Özellikle insülin direnci olan kadınlar, diyabet riski taşıyabilir ve diyabet, kalp hastalığı, kolesterol anormallikleri görülebilir. Bu nedenle PKOS tanısı konan hastalarda obezite olmasa da, diyabet, kolestrol yüksekliği ve kalp hastalıkları açısından kontrolde olmaları ve gerekli testleri yaptırmaları önerilir.

PKOS Tedavisi

Kilo Yönetimi ve Egzersiz

İnsülin direnci ve obezite PKOS'u şiddetlendirebilir. Kilo kaybı hormonal dengeyi iyileştirir. Haftada en az üç-dört gün, 30 dakikalık orta şiddette egzersiz önerilir.

Gebelik İstemeyen Kadınlarda Tedavi

• Hormonal doğum kontrol hapları kullanılır.
• Aşırı androjenin etkisini azaltmak için ek ilaçlar verilebilir.
• Düzenli progesteron tedavisi ile endometriyum korunur.

Gebelik İsteyen Kadınlarda Tedavi

Eğer adetler düzenli ise PKOS bulunan kadınların bir kısmında yumurtalar olgunlaşarak çatlayabilir ve doğal gebelik izlenebilir. Bu grup hastalar muayene olduktan sonra, eğer ek başka bir problem saptanmadı ise, gebelik için bir müddet bekleyebilirler. Polikistik overli kadınların bir kısmında yumurtalar düzgün büyüyüp çatlayabilmektedir ve yumurtaları düzgün büyüyüp çatlayan kadınlarda adet düzensizliği görülmemektedir.

Yumurtlamanın olmadığı durumlarda yumurtalıkların uyarılması için ilaç tedavisi uygulanır:

• Klomifen sitrat: İlk basamak tedavidir. %80 oranında yumurta oldunlaşmasını sağlar.
• IUI (Aşılama): Yumurtalıkların uyarılması sonrasında özellikle klomifenin rahim ağzı mukusunu etkilediği durumlarda ve hafif erkek infertilitesinde önerilir.
• Gonadotropin iğneleri: Klomifenin başarısız olduğu durumlarda tercih edilir.

PKOS Cerrahisi: Ovarian Drilling

Çok nadir durumlarda, ilaçlar ile yumurta olgunlaşması ve yumurtlama sağlanamaz. Bu durumda bazı hastalara kendiliğinden yumurtlama ve gebeliği teşvik etmek için cerrahi yapılabilir. Laparoskopik olarak iğne veya lazer kullanarak yumurtalıklarda birkaç küçük tünel oluşturabilir. Androjen üreten dokuların azaltılması ile yumurtlama artabilir. Ameliyattan sonraki ilk yıl içinde kadınların yaklaşık %50'si hamile kalmaktadır.
Yumurtalık delme genellikle tek seferlik bir tedavi yöntemidir. Cerrahinin etkisi kısa sürelidir. Bazı kadınlar ameliyattan sonra hala düzenli döngüler yaşamayabilir. Cerrahi sonrasında yapışıklıklar (skar dokusu) oluşabilir; bu da yumurtalıklarla fallop tüpleri arasında oluşarak gebe kalmayı zorlaştırabilir. Nadiren cerrahi sonrasında yumurta sayısında azalma riski, çok nadir olarak da yumurta yetmezliği gelişme riski vardır.

PKOS ve Tüp Bebek Tedavisi

Tüp bebek tedavisi, diğer tedavilere yanıt vermeyen PKOS hastalarında etkili bir seçenektir.
PKOS'lu kadınlarda tüp bebek tedavisinin başarı oranı oldukça yüksektir. Elde edilen yumurta sayısı arttıkça embriyo sayısı da artar ve bu durum gebelik şansını artırır. Ancak bazı riskler de bulunmaktadır (örneğin, yumurtalıkların aşırı uyarılması sendromu veya embriyoların rahme tutunma şansının bazı durumlarda azalması gibi). PKOS, yumurtlama düzensizlikleri ve hormonal dengesizlikler ile karakterize edilen bir durumdur ve bu nedenle tüp bebek tedavisi sırasında özel yaklaşımlar gerektirebilir. Tedavi sürecinde hekimin önerilerine uymak, hastanın ideal kilosuna ulaşması sağlanır. Bu aşamada diyet ve egzersiz planları uygulanarak yaşam tarzı değişiklikleri yapmak ve destekleyici bir ortam sağlamak başarı oranını artırabilir.

Polikistik Over Sendromu yaşam kalitesini ve doğurganlığı etkileyebilir. Ancak erken tanı, uygun tedavi ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları ile yönetilebilir bir durumdur. PKOS tanısı alan kadınların düzenli doktor takibiyle kişiselleştirilmiş bir tedavi planı oluşturması büyük önem taşır.